Chuyên gia nhân quyền lo ngại về tư duy “siết chặt tự do” của quan chức Việt Nam

Chỉ trong một tháng, các ban ngành Nhà nước đã đề xuất ba quy định bị phê phán có dấu hiệu vi phạm các quyền tự do cơ bản. Một số luật sư và chuyên gia nhân quyền lo ngại về xu hướng ngày càng siết chặt tự do cũng như kiến thức luật yếu kém của các quan chức Việt Nam.

Một tháng, ba đề xuất siết chặt quản lý

Thứ nhất, ngày 18/7, Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) đề nghị bổ sung quy định rằng chỉ các tài khoản mạng xã hội có đăng ký với bộ này mới được livestream và tham gia các dịch vụ có phát sinh doanh thu; nếu vi phạm sẽ phải gỡ trong vòng ba giờ.

Quy định này được đưa ra trong một dự thảo nghị định mới sẽ thay thế cho Nghị định 72 về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng và Nghị định 27 về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng, vừa được “bộ 4T” trình Chính phủ.

Theo lập luận của quy định này, “hiện nay, trên các nền tảng mạng xã hội nước ngoài như Facebook, YouTube, TikTok… có nhiều tin bị cho là giả, tin xấu độc, các thông tin bôi nhọ, xúc phạm uy tín, danh dự nhân phẩm tổ chức, cá nhân; tuyên truyền mê tín dị đoạn… gây ảnh hưởng tới danh dự, uy tín của tổ chức, doanh nghiệp và quyền lợi của người dùng mạng xã hội.

Do đó, Bộ 4T cho rằng những quy định bổ sung nêu trên sẽ bảo vệ quyền lợi của người dùng và đảm bảo quy định được thực hiện công bằng giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp nước ngoài khi cung cấp dịch vụ tại Việt Nam.

Thứ hai, cũng trong dự thảo này, Bộ TT&TT cũng đề xuất biện pháp ngừng cung cấp dịch vụ Internet, nhằm xử lý nhanh vi phạm trên không gian mạng.

Theo đó, các nhà mạng sẽ ngừng hoặc tạm ngừng cung cấp dịch vụ Internet đối với tổ chức, cá nhân có nội dung vi phạm pháp luật trên không gian mạng.

Trong Tờ trình cho Chính phủ có giải thích biện pháp này nhằm xử lý nhanh các cá nhân, tổ chức sử dụng dịch vụ Internet để cung cấp nội dung mà bộ này cho là “chống phá Đảng và Nhà nước trên môi trường mạng, nhất là sử dụng dịch vụ livestream trên mạng xã hội”.

Thứ ba, vào chiều 28-7, Phó Tư lệnh, Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh TP.HCM Lê Xuân Thế nêu ý kiến về vấn đề quản lý quân trang, mua bán trái phép.

Theo đó, Thiếu tướng Lê Xuân Thế cho rằng, vừa qua mạng xã hội xuất hiện nhiều hình ảnh mặc quân phục, đeo súng giả… Theo ông, cần ban hành quy định cụ thể để xử lý các trường hợp này, không thể để nhan nhản các hình đó trên mạng xã hội, ảnh hưởng đến nhận thức của giới trẻ. Tuy nhiên, việc mặc đồ rằn ri ảnh hưởng như thế nào đến giới trẻ thì ông Thế không nói rõ.

Trái cả Hiến pháp lẫn quyền cơ bản

Luật sư Nguyễn Văn Đài, từ nước Đức, nói với RFA rằng những đề xuất vừa nêu chỉ nằm trong các Nghị định của Chính phủ thôi chứ không phải là luật. Mà nếu các đề xuất này được chính thức ban hành trong Nghị định mới thì bản thân nó cũng trái với Hiến pháp Việt Nam:

“Hiến pháp nói rất rõ là khi muốn hạn chế một quyền con người nào đó thì nó phải hưởng tiêu cực đến quốc phòng, ảnh hưởng trật tự an toàn xã hội và nó ảnh hưởng đến môi trường hay điều kiện về y tế dịch bệnh. Nhưng trong tất cả các vấn đề quan chức đã nêu lên thì không có liên quan đến an ninh.”

Luật sư Đặng Đình Mạnh, từng tham gia rất nhiều vụ án liên quan đến chính trị, nhân quyền khi còn ở Việt Nam, nhận định với RFA rằng mọi sự hạn chế bằng cách trừng phạt người dân thực hành quyền tự do ngôn luận đều vi phạm Hiến pháp, kể cả, vi phạm Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR – 1966) mà chính quyền Việt Nam đã từng ký kết từ năm 1976 và có nghĩa vụ phải tôn trọng:

“Ở Việt Nam hiện nay, quả thật có tình trạng bóp nghẹt dần quyền tự do ngôn luận của người dân, cho dù đó đã là một quyền hiến định trong nước và là một quyền mang tính chất phổ quát trên thế giới.

Về phương diện xã hội, các đề xuất livestream phải xin phép, ngắt Internet nếu người dùng vi phạm hay phạt người mặc quần áo rằn ri… càng cho thấy mức độ gia tăng đàn áp các quyền tự do của người dân, kể cả can thiệp một cách rất khôi hài vào thời trang ăn mặc của người dân.

Cô Minh Trang, thạc sỹ chuyên ngành Quyền và thực hành quyền, nhận xét rằng đề xuất yêu cầu người livetream phải xin phép hay không cho người vi phạm sử dụng Internet gây ảnh hưởng đến quyền tự do ngôn luận của người dân, trên cả không gian mạng lẫn trong đời sống thực tế:

“Trong khoảng 10 năm trở lại đây, hội đồng nhân quyền đã nhiều lần ra nghị quyết kêu gọi các nước thành viên tôn trọng quyền được truy cập Internet của người dân cũng như đảm bảo những quyền người dân có trong đời sống thực tế, ví dụ như quyền tự do ngôn luận hay quyền riêng tư, cũng phải được bảo vệ trên không gian mạng.”

Theo cô Trang, việc yêu cầu các nhà mạng từ chối cung cấp hoặc tạm ngừng cung cấp dịch vụ viễn thông, dịch vụ internet, các dịch vụ khác đối với tổ chức, cá nhân sử dụng dịch vụ để đăng tải thông tin vi phạm pháp luật không chỉ vi phạm đến nhóm quyền dân sự chính trị mà còn ảnh hưởng đến nhóm quyền kinh tế, xã hội và văn hoá… Bởi vì không gian mạng là nơi để mọi người thảo luận, tiếp cận thông tin, học tập và thực hiện các hoạt động giao thương buôn bán. Không thể kết nối Internet đồng nghĩa với việc các quyền khác đều bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Yếu kém về kiến thức pháp luật của quan chức

Dù chưa biết những đề xuất, đề nghị trên có được chính thức thông qua trong tương lai hay không. Tuy nhiên, điều này cũng khiến các luật sư và chuyên gia nhân quyền lo ngại về tư duy làm luật của quan chức các bộ ngành Việt Nam.

Theo luật sư Đài, các đề xuất nêu trên cho thấy tư duy làm luật của các quan chức Chính phủ Việt Nam là rất kém:

“Họ vẫn chưa có hiểu biết như thế nào là quyền con người trong Hiến pháp, như thế nào là xây dựng văn bản luật liên quan đến quyền con người. Cho nên, các phát biểu của họ mang tính chất rất bừa bãi, không đúng chuẩn mực của một người quan chức của đất nước.”

Theo ông Đài, nếu quy định này được áp dụng, người dân, nếu muốn, cũng sẽ tìm cách lách luật được. Ví dụ, thay vì livestream trực tiếp, họ sẽ thu video sẵn rồi phát lại. Dù có trễ hơn phát trực tiếp một vài tiếng nhưng tác dụng thì vẫn tương đương. Hoặc người dùng khi bị từ chối cung cấp dịch vụ internet, họ có thể dùng chung internet với một chủ tài khoản khác. Điều này khá dễ dàng ở Việt Nam.

Luật sư Mạnh cũng cho rằng, những đề xuất nhu vậy bộc lộ rõ sự hạn chế và là mặt trái của các quan chức được giao phó quyền hạn từ đảng mà không được bầu cử từ người dân:

“Do đó, các đề xuất không xuất phát từ quyền lợi người dân mà xuất phát từ yêu cầu củng cố quyền lực của đảng bằng cách ngăn cấm mọi quyền tự do căn bản của người dân.

Thế nên, việc các tổ chức theo dõi nhân quyền quốc tế phê phán về tình trạng vi phạm nhân quyền ở Việt Nam là hoàn toàn chính xác, không oan uổng gì cả.” (RFA)