Việt Nam đang đi theo con đường của Trung Quốc?

Dường như Đảng Cộng sản Việt Nam, theo cách này hay cách khác, đang đi theo con đường mà Bắc Kinh đặt ra.

The Diplomat, ngày 22/02/2018

(Bản dịch của Người Bảo vệ Nhân quyền)

Mặc dù là cũng là chế độ cộng sản, chính quyền độc đảng của Việt Nam được coi là tương đối dân chủ hơn so với Trung Quốc. Đó là vì ban lãnh đạo Việt Nam hoạt động dựa trên sự đồng thuận, dân chủ trong đảng và ít trấn áp các tổ chức xã hội dân sự hơn. Tuy nhiên, những chỉ dấu đó bị phá vỡ và xấu đi từ khi Nguyễn Phú Trọng được tái cử vào chức vụ tổng bí thư của Đảng Cộng sản Việt Nam trong đầu năm 2016. Xu hướng này đã được đẩy nhanh khi đảng chuẩn bị tổ chức đại hội giữa kỳ vào mùa xuân này , Hội nghị trung ương lần thứ 7, một sự kiện sẽ có những quyết định quan trọng về lãnh đạo và cải cách nội bộ của đảng.

Khi Đảng Cộng sản Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Tập Cận Bình bắt đầu chiến dịch chống tham nhũng đáng sợ của mình để trấn áp cả “hổ và ruồi” sau Đại hội Đảng lần thứ 18 năm 2012, thì ở Việt Nam xảy ra chiến tranh giữa Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Sự cạnh tranh cân bằng này giúp Đảng Cộng sản Việt Nam duy trì môi trường hòa bình kể từ khi nước này chấp nhận chính sách cải cách định hướng thị trường (còn được gọi là Đổi mới) bắt đầu từ năm 1986.

Tuy nhiên, ngay khi Trọng xuất hiện với tư cách là người chiến thắng, những người bảo thủ trong ban lãnh đạo đảng đã quyết tâm đi theo các đồng chí Trung Quốc của mình và dọn sạch “gốc rễ xấu” bên trong đảng. Sau một năm yên bình, năm 2017 đã chứng kiến ​​sự xáo trộn chưa từng thấy trong giới lãnh đạo cao cấp của Việt Nam vì đảng đã thanh trừng nhiều quan chức cao cấp với cáo buộc tham nhũng, quản lý kém kinh tế, vi phạm các quy định của nhà nước, và lạm dụng quyền lực.

Đáng chú ý nhất là việc cách chức Đinh La Thăng, một thành viên của Bộ Chính trị đầy quyền lực và từng là một ngôi sao chính trị đang lên. Sau lần xét xử đầu tiên của hai cáo buộc chống lại ông, ông bị kết án 13 năm tù, trở thành uỷ viên Bộ Chính trị đầu tiên phải chịu hình phạt nghiêm khắc như vậy. Cái lò nóng trong chiến dịch chống tham nhũng cũng đã động chạm đến nhiều nhân vật nổi bật khác, cả đương nhiệm và đã nghỉ hưu từ địa phương, cấp bộ, và rất nhiều doanh nghiệp nhà nước.

Mặc dù chiến dịch này đã trừng phạt một số cán bộ tham nhũng, nó đã giúp củng cố quyền lực độc tài vào tay của Trọng và những người cùng phe nhóm, nhất là Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương Trần Quốc Vượng – người có vai trò như Vương Kỳ Sơn của Trung Quốc trong chiến dịch chống tham nhũng. Ngoài ra, sau hai năm phụ trách, ông Trọng đã hoàn toàn kiểm soát quân đội và lực lượng công an. Là bí thư của Quân uỷ Trung ương, Trọng đã thành công trong việc có một vi trí trong Đảng uỷ Công an Trung ương từ năm 2016. Đây là lần đầu tiên trong nền chính trị Việt Nam, một tổng bí thư tham gia Đảng uỷ Công an Trung ương.

Mặt khác, có lẽ với một chiến lược dài hạn hơn, ông Phạm Minh Chính, một đồng minh của Trọng và tlà Trưởng Ban Tổ chức Trung ương Đảng, đang thí điểm một chương trình “thống nhất” các vị trí của đảng và Nhà nước ở cùng cấp độ hành chính. Nói một cách đơn giản, mục tiêu là giảm bớt gánh nặng cho hệ thống quản lý nhị nguyên của Việt Nam bằng cách sáp nhập vị trí lãnh đạo đảng ở địa phương (nay là cấp huyện và cấp xã) với ghế được bầu của Uỷ Ban Nhân dân. Nhiều người mong muốn chương trình thí điểm này là bước đi đầu tiên để “thống nhất” hai vị trí cao nhất trong chính trị Việt Nam: chủ tịch nước và tổng bí thư đảng. Đây là việc được thực hiện ở Trung Quốc từ năm 1993 khi Tổng Bí thư Giang Trạch Dân được xác nhận là người đứng đầu nhà nước Trung Quốc, trong khi bị bãi bỏ ở Việt Nam kể từ cái chết của người sáng lập đảng và chế độ, Chủ tịch Hồ Chí Minh, vào năm 1969.

Tất cả những động thái này chắc chắn đã khẳng định Trọng là nhà lãnh đạo mạnh mẽ nhất của Việt Nam trong nhiều thập niên qua. Trong một bối cảnh như vậy, Việt Nam đang dần dần chuyển đổi từ chế độ một đảng thành chế dộ lãnh đạo một người, giống như Trung Quốc dưới thời Tập.

Ngoài ra, và có lẽ đáng lo ngại hơn, nó không chỉ là những điểm tương đồng về thủ tục mà còn là những thủ thuật trấn áp kiểu côn đồ mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã học được từ Bắc Kinh. Điều này được minh họa rõ nét trong vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh kiểu thời chiến tranh lạnh, ngay tại trung tâm Berlin. Nạn nhân là một cán bộ cao cấp của chính phủ và cựu tổng giám đốc một doanh nghiệp nhà nước có liên quan đến Định La Thăng. Vụ việc gây sốc cho Đức và gây ra một sự căng thẳng ngoại giao nghiêm trọng giữa hai nước. Nhiều người nhận thấy vụ việc này giống nhiều vụ bắt cóc khác nhau của an ninh Trung Quốc, dù ở Hồng Kông hay Thái Lan (mặc dù Đức có lẽ ở một mức độ khác).

Các nhà hoạt động xã hội dân sự ở Việt Nam có thể đã không bị sốc bởi vì họ đã bị đối xử tàn nhẫn bất thường trong hai năm thuộc nhiệm kỳ mới của ông Trọng. An ninh đã bắt giữ 19 và 21 nhà hoạt động trong năm 2016 và 2017, so với chỉ bảy vào năm 2015. Luật về Hiệp hội đã được chờ đợi từ lâu, có thể làm cho môi trường bấp bênh tại Việt Nam an toàn hơn cho xã hội dân sự, đã bị đình chỉ vô thời hạn. Tình hình cũng ảm đạm đối với các phương tiện truyền thông của Việt Nam, theo lý thuyết là thuộc sở hữu nhà nước và đang được Đảng kiểm soát chặt chẽ. Ví dụ, năm 2016, hơn 150 công ty truyền thông đã bị Bộ Thông tin và Truyền thông phạt tiền “báo cáo sai lệch,” con số lớn nhất từng ghi nhận. Mặc dù không phải tất cả các vụ việc trên bị trừng phạt vì lý do chính trị, điều này cho thấy chế độ sẵn sàng thắt chặt kiểm soát báo chí hơn nữa trong một trong những quốc gia có tự do báo chí thấp nhất trên thế giới.

Trong được nhìn thấy ở Việt Nam như một nhà lãnh đạo liêm khiết, không tham nhũng, cho phép ông ta có được sự ủng hộ rất lớn trong và ngoài đảng để thực hiện chiến dịch chống tham nhũng. “Lò nóng,” mặc dù bị cáo buộc là phương tiện của thanh trừng chính trị, đã có những tác động tích cực đến quản lý nhà nước của Việt Nam, một điều từ lâu đã bị cho là thiếu cơ chế trách nhiệm giải trình hiệu quả, như người ta có thể mong đợi ở bất kỳ chế độ độc tài nào. Tuy nhiên, cách tiếp cận từ trên xuống này phụ thuộc rất nhiều vào “các nhà lãnh đạo tốt,” người có thể thực hiện kế hoạch một cách không ngừng và không vụ lợi.

Có rất ít bất đồng ý kiến ​​rằng ông Trọng, hiện nay 73 tuổi, sẽ nghỉ hưu trong Đại hội Đảng toàn quốc vào năm 2021. Khi đó, nếu tất cả các chiến thuật củng cố quyền lực dưới lá bài nguyên tắc tập trung dân chủ, được thể chế hóa, người kế nhiệm của ông sẽ có được quyền lực để bóp “lãnh đạo tập thể” của Việt Nam nếu ông ta muốn. Nếu điều này xảy ra, nó sẽ vượt qua những cải cách chính trị khiêm tốn đã kéo dài hàng năm và hậu quả là sẽ kéo lùi quá trình dân chủ hóa của đất nước. Có lẽ chỉ có các đồng chí của họ ở Bắc Kinh sẽ hài lòng với kịch bản như vậy.

Nguyễn Khắc Giang là nhà nghiên cứu chính trị hàng đầu tại Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách Việt Nam (VEPR), Đại học Quốc gia Hà Nội. Ông viết thường xuyên cho một số báo quan trọng ở Việt Nam như VnExpress, Vietnamnet, và Saigon Times. Tác phẩm của ông cũng xuất hiện trong Nghiên cứu Chính sách Châu Á Thái Bình Dương và Diễn đàn Đông Á.

Nguồn: Is Vietnam Going the Way of China?