Trận chiến truyền thông xã hội của Việt Nam

Nhìn xung quanh các đường phố của Việt Nam, bạn sẽ nhận thấy đám đông thanh niên dán mắt vào màn hình điện thoại thông minh của họ. Những cảnh như vậy không khác gì những nơi khác, nhưng ở đây, hơn bất kỳ nước nào khác, có nhiều cơ hội cho họ tương tác trên Facebook.

Nhận thức được thách thức của luồng thông tin này đối với sự thống trị của họ, chính phủ Việt Nam đã hành động: trong 6 tháng qua, nhiều quan chức đã đề xuất một số biện pháp nhằm hạn chế các phương tiện truyền thông xã hội. Bộ Công an đã đưa ra dự thảo luật An ninh mạng vào tháng 11 năm ngoái, yêu cầu các công ty công nghệ nước ngoài như Facebook và Google phải thiết lập các máy chủ bên trong Việt Nam. Về mặt lý thuyết, yêu cầu này có thể cho phép chính phủ theo dõi tốt hơn luồng thông tin trên các mạng này và theo dõi một số người dùng hoặc bài đăng nhất định. Tuy đề xuất này đã bị bác bỏ, Google vẫn đang phải đối mặt với áp lực của chính phủ trong việc thành lập văn phòng ở nước này để người khổng lồ Internet có thể đáp ứng tốt hơn yêu cầu của chính phủ sở tại.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Trương Minh Tuấn cũng bày tỏ sự không hài lòng khi Facebook không loại bỏ những nội dung mà chính phủ cho là “độc hại”. Facebook trả lời một tháng sau đó bằng cách xóa 159 tài khoản chống chính phủ, trong khi trong năm 2017 Google đã gỡ 6.423 trong số 7,140 video trên YouTube mà các phía Việt Nam đã coi là độc hại..

Có lẽ hành động nổi bật nhất liên quan đến Internet của Việt Nam, được Freedom House phân loại là “Không tự do” là công khai sự tồn tại của Lực lượng 47. Đơn vị chiến tranh mạng có 10.000 thành viên được giao nhiệm vụ chống lại các quan điểm “sai trái” trên mạng, nhưng nhiệm vụ và phạm vi cụ thể của đội quân này không rõ ràng.

Theo Reuters, Trung tướng Nguyễn Trọng Nghĩa, Phó Chủ tịch Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân, phát biểu tại một hội nghị ở thành phố Hồ Chí Minh rằng “Trong mỗi giờ, mỗi phút, mỗi giây chúng ta phải sẵn sàng chiến đấu chống lại những quan điểm sai trái.” Cụm từ “những quan điểm sai lầm” là một khái niệm khá rộng, từ việc cổ suý cho dân chủ tới việc chỉ trích các chính sách kinh tế của chính phủ.

Không hiếm khi thấy người dùng Facebook hoặc Twitter của Việt Nam cáo buộc chủ nghĩa cộng sản hoặc chính phủ là nguyên nhân của nhiều điều tồi tệ của đất nước, việc phản biện trực tuyến trở nên khó khăn hơn.

Một số người sử dụng Facebook thậm chí đã bị phạt gần đây vì những bài viết vô hại, chẳng hạn như một người đàn ông trẻ tuổi tuyên bố rằng tuyết đang rơi tại một thị trấn chưa từng có tuyết, bao giờ hoặc một chủ cửa hàng điện thoại so sánh trang trí công cộng ở một thành phố thuộc đồng bằng sông Cửu long với đồ lót của phụ nữ. Tin giả trên Facebook không phải là mới đối với Việt Nam, nhưng phản ứng mạnh mẽ của chính quyền là hiện hữu.

Tất cả những hành động này đều được đăng tải rộng rãi trên báo chí tiếng Anh và tiếng Việt, nhưng phản ứng của người dân tương đối im lìm.

Người dùng hàng ngày

“Tôi không thực sự lo lắng về nó,” Diep Nguyen, người đã điều hành kinh doanh tại thành phố Hồ Chí Minh thông qua cả Facebook và Instagram. “Tôi nghĩ rằng nó sẽ thay đổi, nhưng chúng tôi sẽ tìm ra cách nào đó. Vào nhiều thời điểm rất nhạy cảm khi Facebook và Instagram bị chặn, bạn luôn có thể sử dụng VPN.”

Việt Nam đã chứng tỏ cả khả năng và sự sẵn sàng để đóng các phương tiện truyền thông xã hội. Sau thảm hoạ môi trường nghiêm trọng liên quan đến công ty Formosa Plastics ở bờ biển Bắc miền Trung vào tháng 4 năm 2016, ngư nghiệp ở một số tỉnh nghèo ven biển bị ảnh hưởng nặng nề khi nhà máy thép của Đài Loan xả thải ra biển. Người biểu tình đã xuống đường khắp cả nước. Ban đầu, chính phủ đã làm ngơ nhiều cuộc biểu tình nhưng rồi đàn áp khi người biểu tình quay sang chỉ trích lãnh đạo của đất nước.

Facebook, YouTube và Instagram liên tiếp bị chặn trong một số ngày cuối tuần, trừ Twitter, mạng không được sử dụng rộng rãi bởi người Việt Nam. Một khi các cuộc phản kháng kết thúc, việc truy cập vào tất cả các trang truyền thông xã hội trở lại bình thường. Đây là lần đầu tiên nhiều mạng xã hội đã bị chặn hoàn toàn cùng một lúc.

Tuy nhiên, đã quá muộn để Việt Nam chặn mạng xã hội.

Zachary Abuza, giáo sư tại Đại học Quốc gia về Chiến tranh ở Washington D.C., người chuyên về các vấn đề an ninh chính trị và an ninh ở Đông Nam Á, nói: “Nhiều người Việt Nam lấy tin tức của họ từ Internet mà chính phủ không thể kiểm soát được. “Họ biết rằng nếu họ chặn hoàn toàn và tạo ra một mạng Internet khép kín như Trung Quốc thì mọi người sẽ phản ứng mạnh.”

Zalo, một ứng dụng nhắn tin tư nhân, là nền tảng phương tiện truyền thông xã hội duy nhất được tạo ra ở Việt Nam, thu hút được khá lớn lượng người sử dụng, nhưng vẫn còn thấp so với các đối thủ từ Mỹ. “Việt Nam có Zalo, nhưng tôi không sử dụng nó nhiều,” Nguyễn nói. “Tôi nghĩ rằng đó là vì nó là mạng cục bộ, như một bản sao của WeChat, và chỉ có người Việt Nam sử dụng nó.”

Những người hoạt động trực tuyến

Cuộc chiến kỹ thuật số mạnh nhất trong năm nay có thể là giữa chính phủ Việt Nam và các nhà hoạt động xã hội sử dụng Facebook và các nền tảng khác để đưa ra các vấn đề như tham nhũng và suy thoái môi trường.

Đối với các nhà hoạt động như Phong (tên đã được thay đổi để bảo đảm an ninh), sự tiếp cận này là chìa khóa, và ông cũng tin rằng đã quá trễ để Việt Nam có thể chống lại tự do Internet.

“Tôi không lo lắng về điều đó,” anh khẳng định. “Câu chuyện đó đã xảy ra ở Trung Quốc một thời gian dài trước đây, và chính phủ của họ … mạnh hơn và họ có tầm nhìn xa hơn chính phủ của Việt Nam. Khi họ nhìn thấy họ không thể kiểm soát được Facebook, họ đã xây dựng nền tảng Weibo … và họ buộc người dân của họ chỉ sử dụng nền tảng đó.”

Việt Nam đã cố gắng để mô phỏng mô hình Trung Quốc, hạn chế một phần Facebook khi vẫn còn khá mới cho Việt Nam – với hy vọng tạo ra nền tảng bản địa thay thế của riêng mình. “Họ đã thực hiện nó trong năm 2008 hoặc 2009, cố gắng tạo ra một sự phiên bản nội địa của Facebook nhưng đó là một thất bại thảm hại”, Abuza giải thích. “Chính phủ đầu tư hàng chục triệu đô la và không phải ai cũng sử dụng nó bởi vì mọi người đều biết tại sao chính phủ lại làm điều đó.”

Sau thất bại này, chính phủ Việt Nam chỉ có thể ngồi quan sát khi số người sử dụng Facebook trong nước bùng nổ. “Từ thời điểm đó, tôi luôn biết rằng họ không thể làm bất cứ điều gì để ngăn chặn nó nữa”, Phong nói. Facebook nhanh chóng trở thành trang web mặc định cho mọi thứ từ giữ liên lạc với cha mẹ của bạn, mua sắm và theo dõi những tin tức mới nhất từ ​​BBC.

Phong kể lại những tuần lễ sau thảm hoạ Formosa năm 2016. “Đó là một thời điểm xấu đối với tôi, bạn bè và gia đình tôi”, anh nói. “Họ đã chặn [Facebook và Instagram] vì thảm hoạ đó, nhưng nó ảnh hưởng đến cuộc sống. Thế giới của chúng tôi đã bị đóng cửa. “

Họ không thể ngăn người khác tìm thông tin, vì đó là sự thật

Nhiều người, anh giải thích, không tham gia vào việc biểu tình, nhưng việc truy cập Internet của họ đã bị chặn. Sự thất vọng đã được bày tỏ trong các tương tác cá nhân, và thực tế là sự gián đoạn đã được giới hạn vào cuối tuần gợi ý rằng chính phủ đã biết được người dân khó chịu như thế nào nếu truy cập đã bị chặn trong một thời gian dài hơn.

“Tôi và nhiều người bạn của tôi, những người thực sự quan tâm đến thảm hoạ môi trường, có thể làm được điều duy nhất lúc đó là nói về nó”, Phong nói thêm. “Chúng tôi muốn nói về nó và chia sẻ ý kiến ​​của chúng tôi, chúng tôi muốn chính phủ lắng nghe những người trẻ tuổi.”

Phong đã bị bắt trong một cuộc biểu tình sau thảm hoạ và bị giam giữ với hàng trăm người khác trong tám giờ đồng hồ trước khi cảnh sát địa phương đưa anh về. Anh đã bị thẩm vấn thêm hai giờ nữa, và cuối cùng bị đưa về nhà. Trang Facebook của anh vẫn bị theo dõi, ông nói, và anh đã nhận được tin nhắn văn bản từ cảnh sát yêu cầu ông loại bỏ một số bài viết nhất định.

Nhưng ngay cả khi anh tuân thủ các yêu cầu của công an, tin tức vẫn được đưa trên báo quốc tế. “Họ không thể ngăn cản mọi người tiếp cận thông tin vì đó là sự thật,” anh nói.

Chiến trường về mạng xã hội đã mở

Thời gian này là cuộc chiến giữa sự phổ biến của các phương tiện truyền thông xã hội và mong muốn của chính phủ Việt Nam để kiểm soát chúng.

Abuza nói: “Có lẽ bạn sẽ thấy chính phủ cố gắng bắt buộc Facebook mở các văn phòng và trung tâm nghiên cứu ở Việt Nam. Điều này sẽ làm cho họ dễ bị tổn thương nhiều hơn về mặt hình sự. “Trung Quốc đã chơi trò chơi này với tất cả các công ty Internet trong nhiều năm, và gần đây Indonesia đã buộc Telegram mở văn phòng ở đó để chính phủ có công cụ trừng phạt nếu họ không tuân thủ luật pháp địa phương.”

Trong khi những người Việt trẻ được phỏng vấn trong câu chuyện này lạc quan rằng họ sẽ không mất Facebook, lãnh đạo bảo thủ của Việt Nam đã củng cố quyền lực thông qua một cuộc thanh trừng nội bộ tàn bạo đang diễn ra dưới ngọn cờ chống tham nhũng.

Số lượng người sử dụng phương tiện truyền thông xã hội hiện nay ở Việt Nam đã lên đến đỉnh điểm, nhưng năm 2018 sẽ là một thời điểm rất quan trọng trong lịch sử kỹ thuật số của đất nước.

Nguồn: Vietnam’s Social Media Battle