Coi chừng bộ máy tử hình ở Việt Nam

Một cái nhìn gần hơn về hình phạt tử hình ở quốc gia Đông Nam Á này.

David Hutt, The Diplomat, ngày 20/4/2017

(Bản dịch của Vũ Quốc Ngữ)

Vào một ngày thứ Năm trong tháng 7 năm 2013, Barack Obama và người đồng nhiệm Việt Nam của ông, Trương Tấn Sang, ngồi ở phòng Bầu dục để thảo luận về Thomas Jefferson. Sang đã trưng ra tại cuộc họp lịch sử này giữa hai người đứng đầu hai quốc gia bức thư Hồ Chí Minh đã cử Harry Truman, trước chiến tranh Việt Nam nhằm tìm kiếm hợp tác với Hoa Kỳ. Những lời nói của ông Hồ, Obama nói, được truyền truyền cảm hứng bởi những lời của Thomas Jefferson.” Trong thực tế, khi Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập năm 1945, ông ta đã bắt đầu bằng một trích đoạn trong Tuyên ngôn độc lập của Mỹ mà tác giả của nó chính là Jefferson.

Trong khi chuyến thăm Nhà Trắng của chủ tịch nước Việt Nam là một dịp để phản ánh lịch sử, thì đây là điều thực sự quan trọng. Thật vậy, ngoại giao và thương mại là những điểm chính, báo hiệu sự bắt đầu của một mối quan hệ tăng cường giữa hai quốc gia. Tuy nhiên, Tổng thống Mỹ ít nhất đã đề cập đến hồ sơ nhân quyền của Việt Nam.

“Tất cả chúng ta phải tôn trọng các vấn đề như tự do ngôn luận, tự do tôn giáo, tự do hội họp. Và chúng tôi đã có một cuộc nói chuyện rất thẳng thắn về cả tiến trình mà Việt Nam đang làm và những thách thức vẫn tồn tại,” Obama nói sau cuộc họp. Bình luận duy nhất của Sang là giữa hai người còn “có sự khác biệt về vấn đề này.”

Hai tuần sau chuyến thăm của Sang đến Mỹ là vụ hành hình Nguyễn Anh Tuấn, 27 tuổi, một người bị tòa án kết tội giết người, diễn ra vào ngày 06/8. Vụ tử hình Tuấn là vụ đầu tiên trong nhiều năm, và là vụ đầu tiên mà Việt Nam áp dụng biện pháp tiêm thuốc độc cho tử tù thay vì bắn từ năm2011. Tuy nhiên, lệnh cấm nhập khẩu các loại thuốc độc đồng nghĩa với việc Việt Nam phải sử dụng chất độc chưa được kiểm tra. Sau hai giờ kể từ khi bị tiêm thuốc độc, Tuấn mới chết, và cái chết được miêu tả lại là rất đau đớn.

Từ ngày Tuấn bị tử hình cho đến ngày 30/6/2016, Việt Nam đã hành quyết 429 người (hoặc trung bình là 147 lần hành quyết mỗi năm, hoặc 12 lần mỗi tháng). Ngoài ra, 1.134 người đã bị kết án tử hình từ tháng 7 năm 2011 đến tháng 6 năm 2016. Số còn lại đang chờ thi hành án không được tiết lộ.

Những con số này chỉ được tiết lộ sau khi Bộ Công an quyết định công bố vào tháng Hai. Chúng thường được phân loại là bí mật nhà nước và ít khi được tiết lộ. Thật đáng ngạc nhiên khi nhiều người trên thế giới nghĩ rằng con số này thấp hơn nhiều, Ân xá Quốc tế báo cáo trong tháng này rằng Việt Nam hiện là nước có số vụ tử hình thứ ba trên thế giới. Chỉ có Trung Quốc và Iran được cho là đã tử hình nhiều người hơn.

Tháng 6 năm 2016, Ủy ban Quyền Làm người Việt Nam có trụ sở tại Paris đưa ra một báo cáo dài về cơ chế hình phạt tử hình tại Việt Nam, giải thích rằng hình phạt tử hình được áp dụng cho 18 tội phạm khác nhau, giảm từ 44 từ năm 1999.

Giống như nhiều nước láng giềng ở Đông Nam Á, những hình phạt này bao gồm các hình phạt về buôn bán ma túy, và Việt Nam đã áp dụng hình phạt tử hình đối với những người bị bắt giữ hoặc buôn lậu từ 100 gram heroin hoặc cocaine trở lên, hoặc từ 5 kg cần sa và thuốc phiện khác trở lên. Các tội ác khác, bao gồm giết người và hãm hiếp, cũng bị kết án tử hình.

Sau những cải cách trong những năm 2000, “án tử hình đã được bãi bỏ một cách hiệu quả đối với những tội phạm nhất định, chẳng hạn như cướp, chống lệnh hoặc đầu hàng kẻ thù. Tuy nhiên, trong những trường hợp khác, tội phạm chỉ đơn giản là từ ngữ để che dấu và lừa dối cộng đồng ​​quốc tế “, theo báo cáo của Ủy ban Quyền Làm người Việt Nam.

Đặc biệt nghiêm trọng là Việt Nam sử dụng hình phạt tử hình đối với những cáo buộc mơ hồ về “xâm phạm an ninh quốc gia”, bản báo cáo cho biết. Những tội danh này bao gồm “thực hiện các hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân” (Điều 109 của Bộ luật Hình sự sửa đổi), nổi dậy (Điều 112) và phá hoại tài sản vật chất – kỹ thuật của nước CHXHCN Việt Nam (Điều 114).

Trở lại số vụ tử hình thực hiện gần đây, nên xem xét lý do tại sao chế độ lại quyết định công bố vào tháng Hai – biết được phản ứng về điều này – và liệu họ có che dấu một số lượng lớn hơn các vụ hành quyết.

Một vấn đề là họ không công bố thông tin gì về những tù nhân đã bị xử tử. Chúng ta có thể cho rằng hầu hết là vì các tội phạm ma túy hoặc giết người, như đã xảy ra trong quá khứ, nhưng không có nghĩa là chắc chắn. Điều đó khiến người ta tự hỏi liệu có ai bị hành quyết chỉ đơn giản vì phản đối chế độ.

Thậm chí nếu không, hình phạt tử hình và nhân quyền không phải là vấn đề tách rời, như một số khẳng định. Mối liên hệ giữa kẻ buôn bán ma túy, kẻ giết người và nhà hoạt động nhân quyền trong mắt của chế độ là gì? Tất cả đều có nguy cơ đối với an ninh quốc gia. Thật vậy, trong bài tiểu luận nổi tiếng của ông, “Of Crimes and Punishments,” nhà triết học người Ý Cesare Beccaria mô tả án tử hình như là một “cuộc chiến tranh toàn quốc chống lại một công dân mà việc tử hình người này bị họ coi là cần thiết”.

Nhưng “quốc gia” ở Việt Nam là gì? Nó không chỉ là một vùng đất tùy ý được xác định biên giới. Không – theo chính luật của chế độ, nó được định nghĩa tương tự như “chính quyền của nhân dân”. Vì Đảng Cộng sản và Quốc gia là đồng khái niệm theo luật, việc chống đảng được coi là phản bội Tổ quốc. Luật “không phân biệt giữa các hành động bạo lực như khủng bố và thực hiện quyền tự do ngôn luận một cách ôn hoà,” Ủy ban Quyền Làm người Việt Nam nói.

Hơn nữa, một “công dân” ở Việt Nam là gì? Và nếu gọi việc chống đảng là phản bội quốc gia, thì những người muốn chấm dứt đảng không phải là công dân? Khi Pháp thực hiện cuộc vận động “peine de mort” vào đầu những năm 1980, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Francois Mitterrand khi đó cho biết, khung này đã trở thành biểu tượng cho “một khái niệm tổng thể về mối quan hệ giữa công dân và quốc gia”. Đó cũng chính là mối quan hệ độc tài liên kết án tử hình và nhân quyền ở Việt Nam.

Vậy điều gì khiến Hà Nội công bố con số về các vụ hành hình? Chúng có thể coi như là một sự khoe khoang chứ không phải sự thú nhận Thông điệp trọng hơn là: Chúng tôi chuẩn bị để giết, và đã giết nhiều hơn số mà hầu hết mọi người nghĩ.

Sau cuộc gặp năm 2013 giữa Obama và Sang, một số chuyên gia cho rằng tham vọng của ông Obama là khuyến khích các chính trị gia cải cách của Việt Nam thông qua cam kết ngoại giao và cải thiện mối liên kết thương mại. Điều này đã trở thành chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Hà Nội trong ba năm sau đó. Tuy nhiên, nó không thành công, và sự đàn áp vẫn giữ vai trò thiết yếu cho Đảng Cộng sản, có lẽ còn hơn thế nữa, đặc biệt khi những lời chỉ trích về chế độ của Đảng ngày càng nhiều về những vấn đề như môi trường.

Vì vậy, mặc dù nền kinh tế Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ kể từ khi Obama tới Lầu Năm Góc, nhưng xã hội dân sự của họ đã suy giảm một cách nào đó giữa sự liều lĩnh và sự dũng cảm đáng khen ngợi. Chính quyền của Obama chịu trách nhiệm về điều này, và sự kiên nhẫn chiến lược mà nó đặt cược nằm trong tay của Hà Nội. Ngây thơ, có lẽ. Hoặc với sự thận trọng, vì sự xoay trục về châu Á của Obama. Có lẽ, các nhà hoạt động của Việt Nam đã bị lãng quên vì lợi ích của địa chính trị – một thành tố vô cùng quan trọng trong chính sách đối ngoại của Mỹ.

Tuy nhiên, ngày nay, các liên kết thương mại của Hoa Kỳ không còn được đảm bảo. Việc Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump rút lui khỏi TPP đã gây nguy hiểm cho khoản thặng dư thương mại mà Hà Nội đang trông đợi. Hiện tại, Việt Nam rất quan tâm đến việc chính thức hóa hiệp định thương mại tự do song phương với Hoa Kỳ, và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho hay ông muốn thăm Washington càng sớm càng tốt

Trong tình trạng tồi tệ, chính quyền của Trump nắm giữ cây gậy mà Obama đã chọn không sử dụng. Hơn nữa, nó có khả năng mặc cả theo cách Obama không thể: Không có hiệp định thương mại mà không có nhân quyền được cải thiện. Kể từ khi tính hợp pháp của Đảng Cộng sản phụ thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế – và một phần năm xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ có thể bị cản trở nếu Trump tăng thuế nhập khẩu – Hà Nội có thể sẽ mở tăng không gian cho những lời chỉ trích, để đổi lấy viêc Hoa Kỳ mở ra nhiều mối liên kết thương mại.

Tuy nhiên, điều này phụ thuộc vào mức độ coi trọng vấn đề nhân quyền trong chính sách đối ngoại của Trump mà một số nhà phân tích cho rằng ông không làm như vậy. Như vậy, quyết định của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ trao giải Phụ nữ Quốc tế Dũng cảm cho nhà hoạt động nhân quyền đang bị bắt giam Nguyễn Ngọc Như Quỳnh chắc chắn đã làm Hà Nội bực bội.

Có lẽ điều này giải thích cách mà Việt Nam công bố số vụ hành hình vào thời điểm thích hợp. Những con số này sẽ làm tăng quan ngại ở Liên minh châu Âu (EU). EU không kết nạp thành viên đối với các quốc gia áp dụng án tử hình mặc dù vẫn có thỏa thuận thương mại tự do. Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU có thể sẽ có hiệu lực trong năm tới nhưng không có điều kiện nào áp dụng cho Việt Nam bãi bỏ án tử hình (chắc chắn là có sự bảo trợ bởi EU có kỳ vọng cao hơn các nước châu Âu so với các nước khác).

Tuy nhiên, con số trên đưa Hoa Kỳ vào một vị trí khó xử. Nó không thể lên án Việt Nam khi bản thân quốc gia này vẫn áp dụng hình phạt tử hình, cũng như là quốc gia chống ma túy lớn nhất trên toàn thế giới. Như dự đoán, Nhà Trắng đã im lặng về vấn đề này. Nếu Washington có thể tiêu hóa việc Việt Nam áp dụng hình phạt tử hình thì thì tại sao không thể bỏ qua hồ sơ về nhân quyền của Việt Nam, Hà Nội có thể suy luận thế.

Sau đó, người ta có thể cho rằng với sự hỗ trợ quốc tế để bãi bỏ án tử hình ở Việt Nam, bộ máy tử hình ở Việt Nam sẽ tiếp tục hoạt động, ít nhất là cho tới khi có sự tách rời thực sự giữa Quốc gia và Đảng, và giữa Nhà nước và Công dân.

Beware Vietnam’s Death Machine